De verlichte buitenruimte neemt zowel in Europa als wereldwijd toe, en vandaag de dag zijn er nog maar weinig plaatsen die volledig onaangetast zijn door elektrische verlichting en strooilicht.
Annika Jägerbrand doet onderzoek op het gebied van onder meer duurzame stedelijke ontwikkeling en lichtvervuiling en de impact daarvan op soorten en ecosystemen aan de Universiteit van Gävle, ten noorden van Stockholm. Ze is toonaangevend op dit gebied, zowel in Zweden als internationaal, en werkt aan een standaardisatie om richting te geven aan besluitvormers met betrekking tot verlichting in beschermde natuuromgevingen.
De geschiedenis herhaalt zich
Aan het begin van de 20e eeuw was de kwestie van steden die steeds meer verlicht werden net zo relevant als nu. Annika laat een krantenknipsel zien uit het begin van de vorige eeuw, toen men elektrische straatverlichting in Stockholm ging toepassen.
“Kijk, men wil dat het net zo 'licht als overdag' is. Veel van deze onbewuste overtuigingen beheersen nog steeds ons denken, zelfs honderd jaar later.” Vandaag de dag hebben we alleen al in de stad Stockholm 150.000 lichtbronnen en dat aantal neemt elk jaar toe. Wanneer nieuwe wijken worden gebouwd en wegen worden uitgebreid, neemt het verlichte gebied meestal toe, wat ertoe leidt dat meer habitats en soorten negatief worden beïnvloed door lichtvervuiling.
Een groot deel van het probleem is dat er geen gemeenschappelijke richtlijnen of beperkingen bestaan voor wat het optimale en juiste type licht is voor zowel mens als dier.
“Er bestaan bijvoorbeeld geen normen voor andere lichtbronnen dan wegverlichting om te voorkomen dat er licht boven de horizonlijn uitkomt. Wegverlichting is tot op zekere hoogte gereguleerd. Dat is vreemd, want het is een enorme verspilling van energie, en produceert daarnaast stroolicht en heel veel lichtvervuiling.” Dit is ook duidelijk te zien op satellietbeelden. Internationaal zijn er algemene richtlijnen, maar die worden minder vaak gebruikt door besluitvormers in Zweden.
Tegenwoordig worden uitgebreide effecten en invloeden op grote groepen zoals insecten, vogels en vleermuizen waargenomen, maar dat wordt nog steeds niet voldoende benadrukt in de context van verlichting en om impact te voorkomen. Annika Jägerbrand, leraar en universitair hoofddocent biologie aan de Universiteit van GävleUniversiteit in Zweden
De kwestie van de ecologische gevolgen van lichtvervuiling werd in het begin van de eenentwintigste eeuw serieus aan de orde gesteld. De eerste studies waren echter niet evidence-based, maar meer gebaseerd op observaties.
“Aangezien er geen meetbare studies zijn uitgevoerd, zal het moeilijk zijn om de resultaten te publiceren en te vergelijken. Tegenwoordig worden uitgebreide effecten en invloeden op grote groepen zoals insecten, vogels en vleermuizen waargenomen, maar dat wordt nog steeds niet voldoende benadrukt in de context van verlichting en om impact te voorkomen.
Om op dit gebied vooruitgang te boeken, zijn duidelijke drempelwaarden nodig en een beter begrip van hoe de verschillende soorten beïnvloed worden door elektrisch licht in het donker.”
“In internationale discussies ligt de focus al snel op astronomische lichtvervuiling in plaats van op ecologie. Maar dat gaat niet echt over dezelfde soorten maatregelen. De astronomen richten zich op het licht dat naar boven wordt gemorst en op het gebruik van lagere kleurtemperaturen. Op het gebied van ecologie is het belangrijker om helemaal geen licht te hebben, vooral in gevoelige omgevingen, en om verschillende maatregelen te combineren om de impact in het algemeen te verminderen. Daar zijn we nog niet.”
Regeling met gegevens van derden
Tegenwoordig is er technologie die een verminderd gebruik van elektrisch licht ondersteunt. En met regeling op basis van gegevens van derden kunnen ecologisch gevoelige periodes worden vermeden. De verlichting kan worden aangepast aan de broedperioden en de periodes dat trekvogels actief zijn of kan geregeld worden door de temperatuur. Insecten zijn bijvoorbeeld niet altijd actief, of maar heel weinig als de temperatuur onder de tien graden ligt.
“Tegenwoordig is er veel informatie beschikbaar om te gebruiken als je wilt voorkomen dat je specifieke groepen stoort. Alle verlichting is bedoeld voor ons mensen, en we moeten onze attitude veranderen. We kunnen niet verwachten dat buitenomgevingen 24 uur per dag maximaal verlicht zijn en moeten compromissen sluiten. Veel mensen hebben ook last van strooilicht in hun slaapkamer. Er kunnen dus verschillende voordelen zijn aan een lichtontwerp dat meer rekening houdt met de omgeving.”
Maar verlichting is een onderwerp dat veel emoties oproept. Terwijl burgers vaak meer verlichting en een lichtere buitenomgeving willen, bijvoorbeeld rond huizen of langs voet- en fietspaden, willen ecologen beschermde soorten en natuur beschermen.
“Voor ecologen gaat het om een denkwijze rond het behoud van natuurlijk donkere habitats. Daarom is er op dit moment meer onderzoek nodig om een goede balans te vinden met een verlichting die meer rekening houdt met dieren en de natuur”, concludeert Annika Jägerbrand.
Onze visie op Bioinclusive Lighting
Met Bioinclusive Lighting denken we ook aan het milieu en hoe we de impact van verlichting op dat milieu kunnen minimaliseren. De kern van verantwoorde verlichting is het juiste licht, op de juiste plaats, op het juiste moment.
Meer lezenGerelateerd nieuws
Als materiaal ertoe doet – Wrapped komt met een nieuwe kijk op duurzame verlichting
In een wereld waar elke gram materiaal en elke gram koolstofdioxide telt, duikt Wrapped op niet als een gewoon armatuur – maar als een statement. Het is Fagerhult's meest duurzame pendelarmatuur tot nu toe, en dat is niet per ongeluk zo gekomen. Elk detail, elke beslissing, elk materiaal werd gekozen met een duidelijk plan. Duurzaamheid begint vaak met een eenvoudige vraag: Waar is het van gemaakt? Voor Wrapped is het antwoord een trio materialen die elk hun eigen milieuverhaal met zich meedragen. Massief karton: een vertrouwde vriend Bij Fagerhult vond het eerste gebruik van massief karton in 2021 plaats met Multilume Re:Think. Maar voor Wrapped zijn we nog een stapje verder gegaan. Het materiaal bestaat uit een drielaagse constructie met een 100% gerecyclede kern, een hernieuwbare FSC-gecertificeerde toplaag en een dunne beschermende plastic folie. Een materiaal dat dus al voor 65% gerecycled is – en een 89% lagere CO₂-uitstoot heeft dan nieuw geëxtrudeerd aluminium. Fotogalerij: Massief karton Wrapped is gemaakt van biologisch massief karton, gerecycled aluminium en post-consumer gerecycled plastic. Plastic opnieuw vormgeven Plastic wordt vaak genoemd in gesprekken over duurzaamheid. Maar niet alle plastic wordt op dezelfde manier gemaakt. Wrapped gebruikt gerecycled consumentenplastic: het soort plastic dat al eerder een leven heeft geleid, misschien als shampoofles of voedselcontainer. Pre-consumer plastic daarentegen is anders, omdat het nooit eerder in de schappen heeft gestaan. Citaat: Josefin Carlsson Aluminium met een verleden Aan de binnenkant van Wrapped zitten twee structurele onderdelen die zijn gemaakt van 100% post-consumer gerecycled aluminium. Ook dit materiaal maakt deel uit van een circulaire infrastructuur – en heeft misschien ooit wel deel uitgemaakt van een Notor armatuur. In vergelijking met nieuw aluminium vermindert deze keuze de uitstoot met 83%. Ontworpen met minder - gemaakt om lang mee te gaan Duurzaamheid gaat echter niet alleen over wat je gebruikt - maar ook over hoeveel. Met slechts 900 mm is Wrapped korter dan een conventioneel pendelarmatuur van 1200 mm. Alleen al die vermindering van de afmetingen verlaagt de impact op het klimaat met 25%, zonder afbreuk te doen aan de verlichtingsprestaties van het armatuur. Josefin Carlsson vergelijkt de klimaatimpact van producten in het Fagerhult Experience Centre in Habo. Om de impact van Wrapped te begrijpen, helpt het om te kijken waar we vandaan komen. In 2021 had Notor 65, gemaakt van nieuw aluminium, een klimaatimpact van 34 kg CO₂e. In 2024, met 75% gerecycled aluminium, was dat getal teruggebracht tot 25 kg CO₂e. En Wrapped komt nu uit op slechts ongeveer 12 kg CO₂e. "Dat is een derde van de oorspronkelijke Notor 65 en de helft van de huidige uitvoering, en een stille revolutie, gemeten in kilogrammen CO₂e," zegt Josefin Carlsson. Na een lange levensduur; die wordt geschat op 100.000 uur, is Wrapped klaar voor een al even duurzame exit. Door het ontwerp is het eenvoudig te demonteren, waarbij elk materiaal recyclebaar is en klaar voor een volgend hoofdstuk in de circulaire economie.
De cirkel sluiten – en de levenscyclus van armaturen verlengen
Het concept van het opnieuw gebruiken van oude armaturen om materiaal en energie te besparen wordt steeds populairder. Om weer opnieuw te kunnen stralen heeft een verouderd armatuur soms alleen maar wat liefdevolle verzorging en technische vaardigheden nodig. We ontmoetten Emma Hallman, Mathilda Holl en Andreas Ekslätt, het team achter ReLight bij Fagerhult, om te praten over de uitdagingen die gepaard gaan bij het vinden van oplossingen om oude armaturen naar de toekomst te voeren. Bij Fagerhult beïnvloedt een diepgewortelde innovatiecultuur alle aspecten van het werk. Dit komt mogelijk voort uit de mentaliteit van oprichter Bertil Svensson om problemen op te lossen met soms kleine middelen - en nieuwsgierigheid en toewijding. In tegenstelling tot nu was duurzaamheid toen echt geen modewoord. Het bewust gebruiken van onze middelen en het streven naar een hoge kwaliteit zijn echter altijd hoekstenen geweest voor Fagerhult. Vandaag de dag heeft een nieuwe focus op circulariteit ons aangespoord om ons denken uit te dagen en ons bewust gemaakt van het vinden van duurzame oplossingen. De afdeling Bespoke Lighting Solutions (BLS) van Fagerhult ontwikkelt al vele jaren unieke armaturen en aangepaste oplossingen. Dus het opknappen en bijwerken van oude armaturen is niet onbekend voor ons. Maar de ambitie om oude armaturen opnieuw te gebruiken en te herbouwen om de klimaatimpact te verminderen is in de loop der tijd wel toegenomen. In dit proces worden het ontwerp en de technologie van gisteren bijgewerkt tot de vooruitgang van vandaag om te voldoen aan de eisen van morgen. Citaat ReLight uw oude armaturen Voor het ReLight-team van Fagerhult bestaan er geen ongebruikelijke vragen of onmogelijke oplossingen. Dagelijks behandelen ze vragen uit de markten van Fagerhult over speciaal ontwikkelde verlichtingsoplossingen voor projecten. Het is een complex proces, maar gedurende die tijd hebben ze geleerd dat sommige projecten ideaal zijn voor het hergebruik van oude armaturen in plaats van te investeren in nieuwe. “Voor ons vormen de kwaliteit van het armatuur op het gebied van verlichtingscomfort, veiligheid en esthetiek de kern van elk ReLight-project. We berekenen ook grondig of - en hoeveel - we de totale klimaatimpact van het armatuur gedurende de levenscyclus kunnen verminderen. Als aan al deze eisen is voldaan, beginnen we met het ontwikkelen en ontwerpen van een nieuwe kit”, zegt Emma Hallman. Binnen ReLight hebben we de uitgesproken wilskracht om materialen en energie te besparen en een milieu-inspanning te leveren door de armaturen te moderniseren. Niet alle oude armaturen gaan echter eeuwig mee; sommige zijn verouderd en dan is het beter om te recyclen dan te refurbishen. Img “Voor ons vormen de kwaliteiten van de armatuur op het gebied van lichtcomfort, veiligheid en esthetiek de kern van elk ReLight-project. Op verzoek berekenen we ook of – en hoeveel – we de totale klimaatimpact van de armatuur gedurende de hele levenscyclus kunnen verminderen”, zegt Emma Hallman. Bij Fagerhult zijn veiligheid en kwaliteit de rode draad die alle producten combineren. En ReLight is daarop geen uitzondering. Gedurende het proces zijn CE-markering en testen cruciale factoren. "Om de algehele kwaliteit te garanderen, wordt de vernieuwde armatuur vóór levering volledig CE-gemarkeerd. We willen ook de installatie ter plaatse zowel soepel als snel laten verlopen, en de nieuwe kit benadert een complete armatuur zo dicht mogelijk”, zegt Andreas Ekslätt.